Cuộc đời Lâm_Đan_Hãn

Đông Bắc Á giai đoạn 1620-1630. Lãnh thổ Chahar dưới quyền Ligden Khan thuộc đường màu đỏ, đường màu nâu là địa phận của nhà Hậu Kim, vùng được tô màu vàng là lãnh thổ của nhà Minh.

Ligden (sinh năm 1588) là con trai của Mangghus Mergen Taiji và cháu trai của Buyan Sechen Khan (trị vì từ 1592 - 1604).[1] Vì cha mất sớm, Ligden được chọn để kế vị ông nội Buyan và trở thành Khả hãn của triều đại Bắc Nguyên với tước hiệu Khutugtu vào năm 1604. Cùng lúc đó, người Chakhar chiếm thung lũng Sira Mören.[2] Ligden chia Chakhar thành cánh hữu và tả và xây dựng thành phố Chaghan gần núi Abaga Khara.

Trong thời gian đầu trị vì, Ligden có được sự tôn trọng và trung thành của những bộ lạc Mông Cổ khác. Jinong Boshigo của Tam vệ cánh hữu bày tỏ lòng trung thành với Ligden Khan. Nhờ liên minh với các hoàng tử miền Nam Khách Nhĩ Khách (Baarin và Jarud), Ligden đã từng cho quân tập kích vào lãnh thổ Trung Quốc của nhà Minh. Tuy nhiên, từ năm 1612 trở đi, các nhà lãnh đạo của Khorchin và Jarud đã kết thông gia với người Mãn Châu đang nổi lên. Đến đầu thế kỷ 17, triều đình của khả hãn đã mất phần lớn quyền lực và chịu áp lực từ Mãn Châu ở phía đông. Hy vọng rằng ông có thể củng cố quyền lực của mình đối với người Mông Cổ, Ligden đã chuyển trung tâm tôn giáo Phật giáo của người Mông Cổ sang Chakhar và tự mình tuyên bố cả lãnh đạo tôn giáo và chính trị của người Mông Cổ bởi một nhà lãnh đạo tôn giáo Tây Tạng.[3] Ligden đã hồi sinh trật tự cũ của Saskyapa thời Hốt Tất Liệt, gửi lời mời Sharba pandita, người được bổ nhiệm làm thầy của mình vào năm 1617.[4] Sharba đã gây dựng hình ảnh Mahakala tại kinh đô Chagan của Ligden. Ligden Khan cũng đã xây dựng những ngôi đền tại Küriye.

Năm 1616, nhà Hậu Kim (tiền thân của nhà Thanh) được thành lập ở Mãn Châu và ngày càng trở nên lớn mạnh, uy hiếp cả Bắc Nguyên và Đại Minh. Năm 1618, Ligden đã ký một hiệp ước với nhà Minh để bảo vệ biên giới phía bắc của họ khỏi đe dọa từ những người Mãn Châu để đổi lấy hàng ngàn lượng bạc. Ông đã nhận được một khoản trợ cấp hàng năm là 40.000 lượng bạc vào năm 1620. Sog Zaisai, một quý tộc miền Nam Khách Nhĩ Khách, hoàng tử Sanasarai của Khorchin, và Paghwa của Jarud đã cùng nhau tấn công Mãn Châu với hơn 10.000-50.000 quân sĩ để hỗ trợ nhà Minh vào tháng 8 năm 1619, nhưng họ đã bị đánh tan. Bởi vì người Mãn Châu muốn sử dụng quân Mông Cổ để chống lại nhà Minh, họ đã thuyết phục các nhà lãnh đạo của họ, bao gồm cả Ligden, để liên minh với họ. Kể từ khi xảy ra xung đột với Mãn Châu năm 1619, mối quan hệ giữa Bắc Nguyên và Hậu Kim liên tục xấu đi. Năm 1620, sau khi trao đổi với những lá thư khinh miệt, Ligden và vua Hậu Kim Nỗ Nhĩ Cáp Xích đã phá vỡ quan hệ và hầu hết các bộ lạc phía đông đã bỏ sang theo nhà Hậu Kim vào năm 1622.

Ligden, mặt khác, bằng cách cố gắng nắm quyền lực cũ, đi theo lối cai trị hà khắc, vì vậy một số bộ lạc Mông Cổ đã chọn thành lập liên minh với người Mãn Châu. Khi Khorchin và một số bộ lạc đồng minh trước đây của mình đã quy thuận theo người Mãn vào năm 1624, Ligden đã thực hiện một cuộc viễn chinh trừng phạt và bao vây nhà quý tộc Khorchin Oba trong 3 ngày, nhưng đã phải rút lui khi quân đội tiếp viện của Hậu Kim kéo đến. Khi Ligden Khan kêu gọi miền bắc Khách Nhĩ Khách tham gia cùng ông để chống lại sự bành trướng của nhà Hậu Kim, nhưng chỉ Tsogt Taij chấp nhận yêu cầu của ông.

Ligden nhằm tập trung cai trị Mông Cổ. Ông bổ nhiệm các viên quan để cai trị các bộ lạc cánh tả và cánh hữu, và tổ chức một quý tộc triều đình đặc biệt và một quân đoàn gồm ba người (chiến binh). Năm 1627, tất cả các bộ lạc khác đã công khai nổi loạn sau khi nhận thấy sự đối xử không công bằng của ông. Các hoàng tử cai trị Sunid, Uzemchin và Abaga di chuyển về phía tây bắc và liên minh với ba phe cánh hữu chống lại Khả hãn. Họ tấn công Ligden tại Zhaocheng. Ligden đánh bại các đồng minh nhưng mất 10.000 quân Chakhar. Khi triều đình nhà Minh từ chối trả tiền trợ cấp, ông liền tập kích vào Trung Quốc, buộc họ phải gia hạn hiệp ước. Nhà Minh đã tăng trợ cấp hàng năm của mình lên 81.000 lượng bạc. Năm 1631, Ligden vượt qua dãy Khinggan và tấn công Khorchin và Tümed. Tuy nhiên, một liên minh hùng mạnh gồm Khorchin, Tümed, Yungshiyebu, Ordos và Abaga đã được thành lập để chống lại Ligden. Họ đã tiêu diệt 4.000 dân quân Chahar ở Hohhot, buộc Ligden một lần nữa phải nhận trợ cấp 3.000 binh sĩ từ nhà Minh.

Năm 1632, vua Hậu Kim là Hoàng Thái Cực và các đồng minh Mông Cổ của ông ta đã thực hiện một chiến dịch lớn tấn công lực lượng của Ligden, người đã quyết định rút lui trước để tránh một cuộc đối đầu không cân sức và có thể là 100.000 quân Chakhar đã trốn sang Kokenuur. Ligden khiến bản thân trở nên không được lòng tin hơn bằng cách bắt giữ vợ của Erinchin jinong và lánh nạn trong Lăng Thành Cát Tư Hãn ở Kokothyur. Sau khi liên minh với các quốc vương Tây Tạng, ông chống lại Đạt Lai Lạt Ma thứ 5 và Banchin Erdene thứ 4. Ông chết vì bệnh đậu mùa tại Sira Tala (ở Cam Túc hiện đại) năm 1634 trong khi đang hành quân để tấn công Cách-lỗ phái (giáo phái Mũ Vàng) ở Tây Tạng.

Sau khi Ligden chết, con trai của ông là Ejei Khan đã trở về Mông Cổ để đầu hàng nhà Thanh.[5]